अथ तृतीयोऽध्याय- कर्मयोग
(ज्ञानयोग और कर्मयोग के अनुसार अनासक्त भाव से नियत कर्म करने की श्रेष्ठता का निरूपण)
अर्जुन उवाच
तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव ॥
व्यामिश्रेणेव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे ।
तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् ॥ (अथ तृतीयोऽध्याय- कर्मयोग)
भावार्थ : आप मिले हुए-से वचनों से मेरी बुद्धि को मानो मोहित कर रहे हैं। इसलिए उस एक बात को निश्चित करके कहिए जिससे मैं कल्याण को प्राप्त हो जाऊँ॥2॥
ज्ञानयोगेन साङ्ख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् ॥ (अथ तृतीयोऽध्याय- कर्मयोग)
न च सन्न्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति ॥
कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृतिजैर्गुणैः ॥
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते ॥
कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते ॥
शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्धयेदकर्मणः ॥
अथ तृतीयोऽध्याय- कर्मयोग ( Bhagavad Gita 3) Details
Name Of Article | अथ तृतीयोऽध्याय- कर्मयोग ( Bhagavad Gita 3) |
अथ तृतीयोऽध्याय- कर्मयोग ( Bhagavad Gita 3) | Click Here |
Category | Badi Soch |
Telegram | |
---|---|
Official Website | Click Here |
( यज्ञादि कर्मों की आवश्यकता का निरूपण )
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसंगः समाचर ॥
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् ॥
परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ॥
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुंक्ते स्तेन एव सः ॥
भुञ्जते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् ॥
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः ॥
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् ।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् ॥
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति ॥
( यज्ञादि कर्मों की आवश्यकता का निरूपण )
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसंगः समाचर ॥
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् ॥
परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ॥
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुंक्ते स्तेन एव सः ॥
भुञ्जते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् ॥
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः ॥
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् ।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् ॥
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति ॥
( यज्ञादि कर्मों की आवश्यकता का निरूपण )
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसंगः समाचर ॥
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् ॥
परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ॥
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुंक्ते स्तेन एव सः ॥
भुञ्जते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् ॥
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः ॥
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् ।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् ॥
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति ॥
( ज्ञानवान और भगवान के लिए भी लोकसंग्रहार्थ कर्मों की आवश्यकता )
आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते ॥
न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रयः ॥
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पुरुषः ॥
लोकसंग्रहमेवापि सम्पश्यन्कर्तुमर्हसि ॥
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते ॥
नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि ॥
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ॥
संकरस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमाः प्रजाः ॥
( अज्ञानी और ज्ञानवान के लक्षण तथा राग-द्वेष से रहित होकर कर्म करने के लिए प्रेरणा )
कुर्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसंग्रहम् ॥
जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्तः समाचरन् ॥
अहंकारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते ॥
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते ॥
तानकृत्स्नविदो मन्दान्कृत्स्नविन्न विचालयेत् ॥
निराशीर्निर्ममो भूत्वा युध्यस्व विगतज्वरः ॥
श्रद्धावन्तोऽनसूयन्तो मुच्यन्ते तेऽति कर्मभिः ॥
सर्वज्ञानविमूढांस्तान्विद्धि नष्टानचेतसः ॥
प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रहः किं करिष्यति ॥
तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ ॥
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ॥
( काम के निरोध का विषय )
अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजितः ॥
महाशनो महापाप्मा विद्धयेनमिह वैरिणम् ॥
यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ॥
कामरूपेण कौन्तेय दुष्पूरेणानलेन च ॥
एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम् ॥
पाप्मानं प्रजहि ह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् ॥
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥
जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् ॥
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे कर्मयोगो नाम तृतीयोऽध्यायः ॥3॥