अथ षष्ठोऽध्यायः- आत्मसंयमयोग
( कर्मयोग का विषय और योगारूढ़ पुरुष के लक्षण )
श्रीभगवानुवाच
स सन्न्यासी च योगी च न निरग्निर्न चाक्रियः ॥
भावार्थ : श्री भगवान बोले- जो पुरुष कर्मफल का आश्रय न लेकर करने योग्य कर्म करता है, वह संन्यासी तथा योगी है और केवल अग्नि का त्याग करने वाला संन्यासी नहीं है तथा केवल क्रियाओं का त्याग करने वाला योगी नहीं है॥1॥ (अथ षष्ठोऽध्यायः- आत्मसंयमयोग )यं सन्न्यासमिति प्राहुर्योगं तं विद्धि पाण्डव ।
न ह्यसन्न्यस्तसङ्कल्पो योगी भवति कश्चन ॥
आरुरुक्षोर्मुनेर्योगं कर्म कारणमुच्यते ।
योगारूढस्य तस्यैव शमः कारणमुच्यते ॥
सर्वसङ्कल्पसन्न्यासी योगारूढ़स्तदोच्यते ॥
Overview
Article Name | अथ षष्ठोऽध्यायः- आत्मसंयमयोग |
अथ षष्ठोऽध्यायः- आत्मसंयमयोग | Click here |
Category | Badisoch |
Telegram | |
---|---|
Official Website | Click here |
आत्म-उद्धार के लिए प्रेरणा और भगवत्प्राप्त पुरुष के लक्षण (अथ षष्ठोऽध्यायः- आत्मसंयमयोग )
आत्मैव ह्यात्मनो बन्धुरात्मैव रिपुरात्मनः ॥
अनात्मनस्तु शत्रुत्वे वर्तेतात्मैव शत्रुवत् ॥
शीतोष्णसुखदुःखेषु तथा मानापमानयोः ॥
युक्त इत्युच्यते योगी समलोष्टाश्मकांचनः ॥
साधुष्वपि च पापेषु समबुद्धिर्विशिष्यते ॥
एकाकी यतचित्तात्मा निराशीरपरिग्रहः ॥
( विस्तार से ध्यान योग का विषय )
नात्युच्छ्रितं नातिनीचं चैलाजिनकुशोत्तरम् ॥
उपविश्यासने युञ्ज्याद्योगमात्मविशुद्धये ॥
सम्प्रेक्ष्य नासिकाग्रं स्वं दिशश्चानवलोकयन् ॥
मनः संयम्य मच्चित्तो युक्त आसीत मत्परः ॥
शान्तिं निर्वाणपरमां मत्संस्थामधिगच्छति ॥
न चाति स्वप्नशीलस्य जाग्रतो नैव चार्जुन ॥
युक्तस्वप्नावबोधस्य योगो भवति दुःखहा ॥
निःस्पृहः सर्वकामेभ्यो युक्त इत्युच्यते तदा ॥
योगिनो यतचित्तस्य युञ्जतो योगमात्मनः ॥
यत्र चैवात्मनात्मानं पश्यन्नात्मनि तुष्यति ॥
वेत्ति यत्र न चैवायं स्थितश्चलति तत्त्वतः ॥
यस्मिन्स्थितो न दुःखेन गुरुणापि विचाल्यते ॥
स निश्चयेन योक्तव्यो योगोऽनिर्विण्णचेतसा ॥
मनसैवेन्द्रियग्रामं विनियम्य समन्ततः ॥
आत्मसंस्थं मनः कृत्वा न किंचिदपि चिन्तयेत् ॥
ततस्ततो नियम्यैतदात्मन्येव वशं नयेत् ॥
उपैति शांतरजसं ब्रह्मभूतमकल्मषम् ॥
सुखेन ब्रह्मसंस्पर्शमत्यन्तं सुखमश्नुते ॥
ईक्षते योगयुक्तात्मा सर्वत्र समदर्शनः ॥
तस्याहं न प्रणश्यामि स च मे न प्रणश्यति ॥
सर्वथा वर्तमानोऽपि स योगी मयि वर्तते ॥
सुखं वा यदि वा दुःखं स योगी परमो मतः ॥
मन के निग्रह का विषय (अथ षष्ठोऽध्यायः- आत्मसंयमयोग )
एतस्याहं न पश्यामि चञ्चलत्वात्स्थितिं स्थिराम् ॥
तस्याहं निग्रहं मन्ये वायोरिव सुदुष्करम् ॥
अभ्यासेन तु कौन्तेय वैराग्येण च गृह्यते ॥
वश्यात्मना तु यतता शक्योऽवाप्तुमुपायतः ॥
योगभ्रष्ट पुरुष की गति का विषय और ध्यानयोगी की महिमा (अथ षष्ठोऽध्यायः- आत्मसंयमयोग )
अप्राप्य योगसंसिद्धिं कां गतिं कृष्ण गच्छति ॥
अप्रतिष्ठो महाबाहो विमूढो ब्रह्मणः पथि ॥
त्वदन्यः संशयस्यास्य छेत्ता न ह्युपपद्यते ॥
न हि कल्याणकृत्कश्चिद्दुर्गतिं तात गच्छति ॥
शुचीनां श्रीमतां गेहे योगभ्रष्टोऽभिजायते ॥
एतद्धि दुर्लभतरं लोके जन्म यदीदृशम् ॥
यतते च ततो भूयः संसिद्धौ कुरुनन्दन ॥
जिज्ञासुरपि योगस्य शब्दब्रह्मातिवर्तते ॥
अनेकजन्मसंसिद्धस्ततो यात परां गतिम् ॥
कर्मिभ्यश्चाधिको योगी तस्माद्योगी भवार्जुन ॥
श्रद्धावान्भजते यो मां स मे युक्ततमो मतः ॥
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे आत्मसंयमयोगो नाम षष्ठोऽध्यायः ॥6॥
हर जानकारी अपनी भाषा हिंदी में सरल शब्दों में प्राप्त करने के लिए हमारे फेसबुक पेज को लाइक करे जहाँ आपको सही बात पूरी जानकारी के साथ प्रदान की जाती है । हमारे फेसबुक पेज को लाइक करने के लिए यहाँ क्लिक करें ।
[…] कर्मसंन्यासयोग- पाँचवाँ अध्याय आत्मसंयमयोग- छठा अध्याय ज्ञानविज्ञानयोग- सातवाँ अध्याय […]